Miarkowanie kary umownej to instytucja prawna, która wprowadza możliwość zmniejszenia wysokości kary umownej w przypadku, gdy jest ona rażąco wygórowana w stosunku do rzeczywiście poniesionej szkody. W polskim prawie cywilnym jest to rozwiązanie mające na celu ochronę interesów stron umowy oraz zapobieganie nadmiernemu obciążeniu jednej ze stron w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Co to jest kara umowna?
Kara umowna jest jednym z instrumentów zabezpieczających wykonanie umowy. Zawierają ją strony umowy w celu zastrzeżenia odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. W praktyce oznacza to, że strona, która nie wywiąże się z warunków umowy, zobowiązana będzie do zapłaty określonej kwoty, która stanowi swoisty rodzaj odszkodowania za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy.
Kara umowna ma na celu:
- Zabezpieczenie interesów strony, której umowa nie została wykonana.
- Zniechęcenie do niewykonywania zobowiązań.
- Ustalenie z góry wysokości odszkodowania za ewentualne naruszenie umowy, co pozwala na uniknięcie późniejszych sporów dotyczących wysokości szkody.
Miarkowanie kary umownej – zasady ogólne
Miarkowanie kary umownej zostało uregulowane w Kodeksie cywilnym, w art. 484. Zgodnie z tym przepisem, jeśli kara umowna jest rażąco wygórowana, sąd może ją zmniejszyć. W szczególności chodzi o sytuację, gdy wysokość kary umownej jest nieproporcjonalna do rzeczywiście poniesionej szkody.
Zasada ta wynika z ogólnej zasady słuszności i sprawiedliwości, która w polskim systemie prawnym ma kluczowe znaczenie. Celem jest zapewnienie, by kara umowna była adekwatna do rzeczywistych okoliczności, a nie prowadziła do nadmiernego wzbogacenia strony, która dochodzi roszczeń.
Przesłanki miarkowania kary umownej
Sąd, rozpatrując możliwość miarkowania kary umownej, bierze pod uwagę kilka istotnych czynników:
- Wysokość kary umownej – jeżeli kara umowna jest znacznie wyższa od rzeczywiście poniesionej szkody, sąd może uznać ją za wygórowaną. Na przykład, jeśli strona naruszyła umowę, ale szkoda wynikła z tego naruszenia jest niewielka, żądanie zapłaty wysokiej kary umownej może zostać uznane za nieuzasadnione.
- Charakter naruszenia umowy – miarkowanie kary umownej może dotyczyć także oceny wagi naruszenia. Jeśli naruszenie jest stosunkowo nieistotne lub wynikało z niezawinionej przyczyny (np. siła wyższa), kara umowna może zostać zmniejszona.
- Okoliczności sprawy – sąd weźmie pod uwagę wszystkie okoliczności, w tym cel zawarcia umowy, działania stron przed zawarciem umowy oraz po jej wykonaniu, a także zachowanie w trakcie realizacji umowy.
- Brak równowagi między stronami – jeśli jedna strona miała zbyt dużą przewagę negocjacyjną i narzuciła drugiej stronie niekorzystne warunki umowy, sąd może uznać, że kara umowna jest nieproporcjonalna do sytuacji.
W jakich sytuacjach miarkowanie kary umownej jest możliwe?
Miarkowanie kary umownej jest możliwe tylko w przypadku, gdy mamy do czynienia z rażącym wygórowaniem kary w stosunku do rzeczywistej szkody. Sąd cywilny może wówczas zadecydować, by kara umowna została obniżona do wysokości, która odpowiada rzeczywistej szkodzie poniesionej przez stronę, która dochodzi roszczenia.
Jeśli chcesz bardziej zagłębić się w ten temat warto odwiedzić https://jdp-law.pl/newsletter/kary-umowne-i-niektore-strategie-ich-miarkowania-newsletter-jdp/
Warto zauważyć, że nie ma ścisłych kryteriów, które określałyby, co należy rozumieć przez „rażąco wygórowaną” karę umowną. To sąd, w zależności od okoliczności sprawy, ocenia, czy kara umowna jest odpowiednia. Sąd nie jest zobowiązany do obniżenia kary umownej w każdej sytuacji, a tylko wtedy, gdy uzna to za konieczne w kontekście sprawiedliwości.
Miarkowanie kary umownej a negocjacje przed zawarciem umowy
Chociaż miarkowanie kary umownej jest możliwe w sytuacjach spornych, warto pamiętać, że jednym ze sposobów unikania problemów związanych z nieproporcjonalnie wysokimi karami umownymi jest staranność w negocjacjach przed zawarciem umowy. Strony, które dokładnie określą warunki wykonania umowy oraz wysokość kary umownej w zależności od specyfiki transakcji, mogą uniknąć późniejszych sporów.
Miarkowanie kary umownej to istotna instytucja prawna, która pozwala na zapewnienie, że kary umowne nie będą prowadzić do nadmiernego obciążenia stron w stosunku do rzeczywiście poniesionej szkody. Warto pamiętać, że sąd może zmniejszyć karę umowną tylko w przypadku, gdy jest ona rażąco wygórowana. Z tego powodu, zarówno przy zawieraniu umowy, jak i w przypadku dochodzenia roszczeń z tytułu kary umownej, warto dążyć do zachowania sprawiedliwości i proporcjonalności w ustaleniu warunków umowy.